Yüz illik tənhalıq

Yüz illik tenhalıq...

Bir xanım məndən bu əsəri oxuyub, bir esse yazmağımı istədiyində, ağlımdan keçən ilk cümlə “ hay, təkcə bu olmasın...” olmuşdu. Çünki, prinsipial olaraq populyar olan, ya da yüksək ədəbi qiyməti olan kitabları oxumuram. Bu, “çılpaq kral” nağılının mənə öyrətdiyi bir şeydir. Etiraf edək, heç birimiz o nağıldaki uşaq qədər cəsur və özünəməxsus ola bilmərik. Elə mən də, əsəri oxuduqca nobel mükafatına layiq nüanslar axtardığımı və tapmadıqda öz ədəbi bilgimi sorğuladığımı etiraf edirəm. yenə də, bitirdim...

 Mənə kitabı 1 cümlə ilə izah etməmi söyləsəniz, sizə bunu deyərəm: oxudum, oxudum və oxudum.

Bəli, mən bu əsəri oxudum. Təəccüblənmədən, sevinmədən, kədərlənmədən, bu qədər əxlaqsızlığın, pedofilinin, ensestin və qətliamın qarşısında dəhşətə gəlmədən və hətta, növbəti səhifə də nə olduğunu zərrə maraqlanmadan oxudum. Bu sanki, həyat kimi idi... və, əslində bu əsərdə məncə həyatı yaşayan – həyatı mənim kimi yaşayan tək obraz Ursula idi. eynən onun səbri, güclülüyü və vecsizliyi ilə bitirdim bu əsəri. Düşündüm? Yox, düşünmədim. Çünki, həyatın özünü yaşarkən, onun haqqında düşünmək necə mənasızdırsa, dünyada məhz Macondo kimi bir kənd, Buendiolar kimi bir ailə olduğuna məni inandıran əsər haqqında düşünmək əbəsdir məncə. Bəli, elə bir yer var və o yerin taleyi elə əsərdə yazılan kimi olmalı idi.

Sonra, ağlıma gəldi, Macondanın çöküşü nə zaman başladı? Ilk Jose Arcadio yaratmaq eşqindən əl çəkib, Melquiadesin əlyazmalarına gömüldüyü gün, ya da Zabit Aourilianonun öz olmayan idealını unudub, tam bir əsgər olduğunda, bəlkə də banan fabrikin  qurulduğu gün? Əslində, Macondo o=xalqına elmin yeniliklərini öyrədən Melquiadesin qaraçı dəstəsinin yox, buzu möcüzəvi bir şeymiş kimi təqdim edən sirkin gəldiyi gün çökməyə başladı... Bu bəsit, dünyadan xəbərsiz, bir ölünün belə olmadığı kənd, o andan etibarən boş əyləncəni tanıdı, dini tanıdı, dövləti tanıdı, müharibəni tanıdı, kapitalizmi tanıdı və çökdü... Macondo, onun qurucusu Buendiolar kimi yox oldu.

Beynimə ilişən, bir nüans isə, niyə yalnızca Zabit Aurelionun və o gənc zabit zamanın bir anının donub qaldığı Melquiadesin otağını çirkli və köhnəlmiş gördüyüdür. Ikisinin də əsgər olması bir təsadüfmü, yoxsa yazıçın bir insanın həyatını asanlıqla ala bilənləri insanlıqdan kənar görməsinin bir nəticəsimi? Mən ikincisi olmasına ümid edirəm.

Bu əsərdə tüklərimi ürpədən bir cümlə varsa, o da “Mən Ərəb yarımadasının sahillərində quru qızdırmadan öldüm”- cümləsidir. əsər boyunca haqqında ən az şey bildiyiniz - Zabitin 17 Aurilianosundan belə daha az tanıdığınız – obrazı, sonunda necə yaxşı tanıdığınızı anladıqda tüklərinizi ürpərdər bu cümlə. Çünki, onun biildiklərini siz də bildiniz. Sətri sətrinə, kəlməsi kəlməsinə və son səhifəni çevirdikdə, bütün bildikləriniz uçub, getdi.

Etiraf edirəm ki, mən heç bir obrazı tanımadım, anlamadım, sevmədim və nifrət etmədim. Amma, heç birini də yadırğamadım. Axı, dedim, Macondo mənə görə var idi, elə bu qəribə taleli Buendioların olduğu kimi. Bəlkə, bir gün, 30-40 ildən sonra geriyə baxacam və həyatımın axışının bu əsərdəkindən çox da fərqlənmədiyini anlayacam. Sadəcə adlar, yaşananlar və məkanlar fərqli olacaq... Ümid edirəm, əsla bunu dərk edəcək yetkinliyə və ya yaşa çatmaram.

Əsər haqqındaki şəxsi düşüncələrimə gəldikdə: mənim tərzim deyildi və heç sevmədim. Hələ ki, bir daha oxumamağı düşünürəm. az qala, nifrət etdiyim melanxoliyaya yuvarladacaqdı məni.  Gərəksiz tək bir hissə görməsəm də, obrazların hislərinin bu qədər meşşanlaşdırılması xoş olmadı mənə. Insanın aliliyinə sitayiş edənlərdən deyiləm, amma insanların özünəməxsusluğu olmalı olduğunu düşünürəm. sevdiyim obraz olmadı, hələ ki, həyatıma və ya düşüncələrimə yön verəcək bir fikir də çıxmadı, lakin, sıxılmadım da.

Bir tək, Pilar Ternera olmasaymış, Buendiolar 3 nəsil əvvəl tükənəcəkmiş və Aureliano və Josa Arcadiolardan bezdim.  Sonda , sırf ömür boyu tanıya biləcəyim bir Aureliano və ya Arcadioya “soyadınız Buendiodur?” deyə soruşmaqdan xilas etdikləri üçün, qarışqalara təşəkkür belə etdim.

Son olaraq: ağır və əzici bir əsər olduğunu düşünürəm. yeniyetmlərə, şəxsi düşüncə forması yaranmayıb, oxuduqlarının təsirinə düşənlərə oxumamalarını şiddətlə tövsiyyə edirəm.  xoş, o tip insanlar özlərini başqalarından daha ağıllı hesab etdiyindən, yenə oxuyacaqlar və mən bunu boşa yazdım.  Mən isə, bu əsəri yaxşıca bişməsi və mənə lazım olanlar qalanadək qaynaması üçün beynimin uzaq bir küncünə itələdim.

Hər kəsə xoş mütailələr.

öpdüm, öpdüm: bu aralar "entel" takılan Cəmilə

Monte Kristo kontu

                                   

 Monte Kristo kontu

Hardasa, 2 həftə əvvəl televiziyada bir filmin başldadı və mən adını səsli şəkildə oxudum: Monte Kristo kontu.  Atam, bu adın tanış gəlib- gəlmədiyini soruşdu. Bir kitab adı olduğunu bildiyimi və böyük ehtimalla oxumadığımı dedim. Atam əsəri oxuduğunu deyib, ümumi məzmunu danışmağa başlayanda isə, onu dayandırıb “ bu insan həpsxanadan qaçmaq üçün ölü birinin  yerinə keçmir ki? Sonra, onu dənizə atırlar?.”, “bəs oxumamışdın?” –dedi atam və mən hələ də əvvəllər oxumadığımı düşünürəm. bu hissəsini necə bildiyimi isə, anlaya bilmirəm. elə həmin gün, pdf versiyasını yüklədim və oxumağa başladım. 1 saat əvvəl bitdi...

Bir intiqam hekayəsidir bu. Uzun, bəzən cansıxıcı və insanı təəccübləndirən bir intiqam hekayəsi. Gənc, dəli-dolu və nəşəli bir dənizçi olan Edmond Danteslə başlayır əsər. Atasını sevən, Mersedesə aşiq, cəmi 1 dəfə kapitanı ola bildiyi “Firon”un anbarında qaçaqmal bir qutu tütün, bir neçə top parçada gətirməkdən başqa bir cinayət işləməmiş bu məsum adam. Sonra, bu adam xəyanətə uğrayır. Onu 14 il İf köşkünə həbs edən 3 nəfərin paxıllığı və 1 nəfərin hərisliyidir. Öncə ölmək istəyir Dantes, sonra isə intiqam... Ona yaşama ümidini verən də,  içindəki intiqam odunun yanmasına da səbəb olan da dəli keşiş Faria olur. Bəlkə, Edmondun edəcəklərini bilsəydi, illərdir kimsəyi var olduğuna inandıra bilmədiyi xəzinəsini ona verməzdi, onsuzda ən qiymətli xəzinəsini- bilgisini vermişdi axı!

  Əsərin başından dəstəklədiyim Edmond Dantes ölür və yerinə əsərin sonuna qədər anlaya bilmədiyim Monte Kristo kontu gəlir. Elə hər şey burda başlayır...  sadəcə kiçik bir paxıllığın qurbanı olan bu adam, bu dəfə onu arxadan bıçaqlayanların qarşısına güclü, varlı və şeytanı belə aldadacaq qədər hiyləgər olaraq dikilir. Özünün sözü ilə desək “ əllərimə öldürməyi öyrətdim, gözlərimə onlar əzab çəkərkən izləməyi öyrətdim və dodaqlarıma onların bu əziyyətləri qarşısında gülümsəməyi öyrətdim”. Bəzən bu zalımlıq, onun özünü belə təəccübləndirdi. əsəri oxuyarkən, 2 fəsil əvvəl nəyə yaradığını bilmədiyin addımın, insanın belə intiqamı üçün bir alət olduğunu anlayırsan... sona yaxınlaşdıqca, özümə tez-tez bu sualı verdim : Edmond Dantes haradadır?. Çünki, bu başqa biri idi...

Əsər haqqında fikirlərimə gəldikdə, məni ən çox heyran edən o dövrün əsərlərində olduqca nadir görünən qadın obrazların rəngarəngliyi oldu. Klassik romantik romanların bilinən “əzab çəkən məsum” Valentinedən tutmuş, öz egosu, cəsarəti və kişi xisləti ilə bir az özümü gördüyüm Eugine,( bu arada, madmazal d”Armilly ilə münasibətləri məni şübhəyə salmadı, deyə bilmərəm) həm canavar, həm ana ola bilən madam Villefort, Coderoussonun cəmi bir dəfə görünən və yenə də məni dəhşətə gətirə bilən arvadı və daha digərləri. Bunun əksinə olaraq, kişi obrazları daha solğun idi. tam bir ana uşağı olan Albert, varlığının bir dəyəri olmayan Franz, həssaslığını heç sevmədiyim Maximilen və digərləri. ən çox sevdiyi obrazlar isə, nə qədər  əsas hadisələrdən uzaq qalsalar belə Noirter və Beauchamp oldu.

əsər, mənim əlimdəki versiyası 1350 səhifədir və etiraf edim ki, ortaları bir az sıxıcı keçir. Son 300 səhifəsini isə 3-4 saat dayanmadan oxudum. Başlanğıcı necə sakit idisə, sonu da bir o qədər səssiz oldu. Monte Kristo kontu xoşbəxt ola bildimi? Bu sualın cavabını indi verə bilmərəm. Çünki, mənə görə, ancaq o, nəşəli Edmond Dantes xoşbəxt ola bilərdi, bu qəlbini intiqam alovu qarsımış insan isə, nə qədər yaxşılıq etmişsə etsin, əsla tam olaraq xoşbəxt ola bilməz. Bu əsərin mənə öyrətdiyi bir şey varsa, o da ümidsizliyin içində yenidən doğulan insanların nə qədər qorxunc ola biləcəyidir.  O qədər qorxunc ki, məzlum ikən, zalım ola biləcək...

məncə oxunmalı əsərlər siyahısındadır, hətta, mütləq oxunmalı.

Qeyd: bu kitabı bir növ “silah gücünə” bitirdim. Bu 2 həftədə “ süpermen türk olsaydı pelerini annesi bağlardı” və “cahillikler kitabı”nı belə bitirmişkən, gündə 50 səhifə ondan oxumağa özümü məcbur edirdim. Sadəcə, bu qədər çox səhifəsi olan bir kitabın bitməsini istəmirdim deyəsən. Çünki, sonun məni əsla təmin edə bilməyəcəyini düşünürdüm. Indi isə, bundan daha uyğun bir son düşünə bilmirəm.

Manqa (manga)

                                Manqa(manga)

Manqanı bir növ yapon komiksi saymaq olar, lakin amerikan komikslərindən bir çox fərqi vardır. əsas fərqlər:

1.      .   Manqalar xüsusi buraxılışlar, “colorfull” adlı geniş yayılmamış növü və  əslində Koreya manqası olan “manhwa”lar sayılmazsa mütləq şəkildə ağ-qara çəkilmişlərdir.

          2.    Səhifələrinin sayı daha çoxdur. Komikslər  1 dəfəyə 30-50 səhifə olarkən, manqaların  “hissə” adlanan 30-45 səhifəlik buraxılışları xüsusi jurnallarda çap edilir və 3-6 aldı hissə sonra, “cild” adı altında çap edilir.

3        3.  Növ müxtəlifliyi. Komikslərdən fərqli olaraq, manqalar sadəcə elmi-fantastik, süper güclər və mənfi və ya müsbət qəhraman ehtiva etmir.

 Hazır manqalardaki geniş növ müxtəlifliyindən bəhs etmişkən, qısa bir açıqlama: manqalar sadəcə içindəkilərə görə yox, oxuyucu kütləsinə görə də növlərə ayrılır. Məsələn : shoujo (yap: gənc qız) manqalar əsasən 18 yaşdan aşağı yeniyetmə qızları hədəfləyir və çoxluqla eşq macərəlarından, məktəb həyatından bəhs edir. Içində qəhramanlıq və fantastika ünsürləri daşıyan shoujo manqalar da vardır və buna ən böyük örnək çoxumuzun biləcəyi “bishoujo senshi sailor moon” (ay savaşçısı) manqasıdır.

məndən təsirlənib yaradılanlara sözüm var: buralar mənim tretoriyamdı!

Shounen (yap; gənc oğlan) : Əsasən yeniyetmə oğlanları hədəfləyir. Içində qəhramanlıq, bir az fantastika və çox zamanda hər hansı bir idman növü ünsürləri ehtiva edir. Məs: Ao no exorcist, Captain Tsubasa

Josei (yap: qadın).  18 yaşından böyük qadınların marağını çəkəcək daha ciddi manqalardır. Kişi versiyası isə “seinen” adlanır.

Manqa növlərinin çoxu tərkibi haqqında ümumi məlumat edən bir kəlimədən ibarətdir və hər dilə tərcümə edilir. Edilməyənlər isə bunlardır:

Mecha- gələcək zaman, robotlar döyüş və silahlar.

Doujinshi: manqakaların (manqa yazarları) öz hesablarına çıxardıqları manqalar.

Ecchi: yüngül dərəcədə təhrik edici ünsürlər işlədilən manqalar.

Harem: əsərin qəhramanın əkscinsinin çox olduğu manqalar.

Shoujo-ai: yüngül dərəcədə qadın homoseksuallığı ehtiva edən manqalar.Shounen-ai : yüngül dərəcədə kişi homoseksuallıq ehtiva edən manqalar. (yap: ai- sevgi)

Yuri: qadın homoseksuallığı. Yaoi: kişi homoseksuallığı. Yaoi haqqındakı bir maraqlı nüans isə, gözlənilənin əksinə daha çox qadın oxuyucuya sahib olması və Yaponiyada və digər ölkələrdə bir çox qadın fan klublarının olmasıdır.   

gəl, sadəcə obraz olmaları bəs deyilmiş kimi, bir də öz həmcinlərindən xoşlanan

super yaraşıqlı, ağıllı və seksi oğlanları izləyək. ruhi xəstə mazoxistlərik çünki...

Manqalarının spesifik xüsusiyyətlərindən hesab edilən uzun ayaqlar və iri gözləri isə, heç də yapon xalqının komplekslərindən qaynaqlanmır. Çin mədəniyyəti ilə sıx bağlı olan Yaponiyada manqaların tarixi 1700-ci illərə qədər gedir. O zamanlar, sadəcə dini(budizm) hekayələrin rəsm edildiyi üçün kağızlar olan manqaların müasir dövrümüzdəki manqalara çevrilməsi birinci dünya müharibəsin sonlandıqdan sonra başlamışdır. O zamanlar, Amerika komikslərin Yaponiyada çap edilməsi və Disney cizgi filmlərinin dolaylı təsiri ilə yapon manqa qəhramanları uzun ayaqlı və iri gözlü təsvir edilməyə başlamışdır. Müasir manqalarda isə, bunlar əsas şərt deyil artıq. 

Manqalar eyni zamanda güclü ticari vasitədir. Həm öz ölkəsində, həm də təlif haqqı nədəni ilə bir çox ölkədə satılaraq, milyonlarla dollar həcmində gəlir gətirir. Eyni zamanda, manqalar əsasında çəkilmiş animelər, “live action” adlanan filmlər və  məşhur manqa qəhramanlarının şəkilləri olan əşyalar sayəsində bu gəlir böyüyür.  Bütün bunlardan əlavə, manqalar yapon xalqına və digər ölkələrdəki oxuyucularına da mənfi-müsbət mənada təsir edir ki, bunun haqqında növbəti yazılarımın birində danışacam.

kissu kissu  ジャミーラ