Oxuyucu növləri.

Kitab oxumaq indiki dövrdə xüsusi bir intelekt meyarı kimi görülür. eslində, hər dövrdə belə idi. keçmişdə belə olmasının səbəbi kitabların az, çox baha və çap edilməsinin, daşınmasının əziyyətli olması idi isə, indiki dövrdə əsas səbəb; texnologiyanın insanın beynini əvəz edəcək qədər inkişaf etməsi və kimilərinin beynini gücləndirəcək vasitələrdən çox, bir proqramın yeni versiyasını yükləməklə məşğul olmasıdır. Lakin, qəribə bir şəkildə kitab oxumaq bir dəb halını almağa başladı. artıq insanları təkcə kitab oxuyub-oxumamasına görə yox, nəyi, harda, necə və nə qədər oxuması ilə dəyərləndirməyə başladılar.  4-5 ilə "bu gün nə oxudun?" adlı televiziya proqramların çıxıb, qəribə aksenti ilə insanların oxuduğu kitabları tənqid edən tiplərlə dolması məni heç təəccübləndirməz. əl-qərəz, indi danışacağım son 10 ildə yaranan və müşahidə edə bildiyim oxuyucu tipləri. əminəm içlərindən ən azından birində özümüzü görəcəyik...

çitap dediyləri budu???

1. kitap oxumağa yeni başlayanlar- cücələr: bu ad onlara öz qabiqlarından çıxıb, kitabların geniş dünyasına addım atdıqları üçün metafor verilməyib. qeyri-adi maraqları və hər yeni kitab gördüklərində parıldayan gözləri üçün verilib. bu tiplərin ortaq xüsusiyyətlərindən biri uşaq və ya gənc olmamalarıdır. 30-lu yaşların əvvəllərində kitab oxumağa maraq salan bu tiplər ən zərərsiz və sevimli oxuyuculardır. gördükləri hər kitabı böyük maraqla oxuyar, lakin, yaşlarının verdiyi ağırlıqla təəssüratlarını çox da bölüşməzlər. onları tanımağın ən asan yolu: kitabxanan uzaq bir küncündə, evlərində və ya iş yerlərində təklikdə əlinə kitab alıb, üzlərində böyük bir maraq ifadəsi ilə nisbətən yavaş, lakin həyacanla oxuyan birini görsəniz- bəli, bu bir "Cücə"dir.

hamısı mənim ha ha ha!

2. kolleksiyaçlar- "bazarımın bəzəyi" tipi. uşaq vaxtı güllərdən buket düzəldib, gül yarpağına satdığımız bir oyun oynardıq. hamımız ən gözəl büketi əsla satmaz və "bu bazarımın bəzəyidi" deyərdik. bu tiplər də elədir. görsəniz, kitabxanalarında yüzlərlə, bəlkə, minlərlə kitab vardır və bu kitabları əsla heç kimə verməz. işin qəribəsi: soruşsan, kitabı hardan, necə və neçəyə aldığını əzbərə deyəcək adam, kitabın içindən bir cümlə belə deyə bilməz. çünki, oxumamışdır. bu tipləri gördükdə anamın cehizliyi olan və illərdir bufetdə durmaqdan başqa bir işə yaramayan vazları yadıma düşür... onları tanımağın ən asan yolu: ən səliqəli və rəngarəng kitabxana bu insanlarda olur. kitabxanalarında əsla köhnə, əzilmiş və ya müəllifi bilinməyən kitablar olmaz.

or facebook...

3. populyaristlər - bundan Aysel (Emil) alıb... : bu tiplərin yeganə kitab seçmə kategoriyası kitabın məşhurluq dərəcəsidir. kitab haqqında bir məşhur tvit atmış, ya da qısqandığı bir dostu almışsa- iş bitmişdir. eynisindən mütləq almalı və sosial şəbəkələrə bunu car çəkməlidir. insanların tənqidinə ən çox tuş gələn tip olsa belə, məncə, ən azından oxuduğu üçün "kolleksiyaçı" tipindən bir addım öndədir. bu tipi tanımağın ən asan yolu: Kitabxanasında həm "Ovod", həm də "Soğuk kahve" olan hər bir oxuyucu bu kategoriyaya daxil edilə bilər.

yes...

4. arxeoloqlar - Tanınmaz Bilinməzovu tanımırsan?! : bu tiplər nadir olaraq görünsə belə, varlığını davam etdirməkdə israrcıdır. esas xüsusiyyətləri ədəbiyyat professorlarının belə tanımadığı, bilmədiyi bilməm hansı avropa və ya uzaq şərq yazarının oxuyucusu və müdafiəçisi olmaqdır. heç kimsə oxuduqları kitabların və ya yazarların var olub-olmadığını bilmir, çünki, əsla adlarını belə eşitməmişlərdir. bunların bir alt kateqoriyasıda ancaq qədim kitabları oxuyanlardır ki, yenə oxuduqlarının çox bilinməməsi səbəbi ilə bu kateqoriyaya girirlər. ən asan tanıma: ədəbiyatının bilindiyi İngiltərə, Fransa, Türkiyə, İran, Rusiya və Azərbaycan əvəzinə "isveçrə" deyin, "moğolustan" deyin, "banqladeş" deyin. Əminəm oralarda  bir möhtəşəm yazar olduğundan ağız dolusu danışacaqdır.

komiks deyə bir şey var..

5. asançılar - Supermen fanatları. Onlara bu adı kitab oxumaq əvəzinə, komiks oxumalarının daha yaxşı olacağını xatırlatmaq üçün verilib. bu tiplər kitabların içinə görə yox, çölünə görə qiymətləndirir. daha doğrusu: nazikliyi və şəkillərin sayına görə. olduqca zəif oxuyucu olan bu tiplərin tək üstünlüyü isə daha əyləncəli kitablar oxumasıdır. Onları komikslərə və ya mangalara yönəltmək lazımdır. tanımağın ən asan yolu: 15-24 yaş arası və çoxluqla oğlanlar. 

noüüüü ma"am.

6. entəllər - Fransızlar. bu tiplərin bircə boynunda yaylıq və başlarında şlyapa əksikdir. ideal oxuma vəziyyətlərini bir ocağın və ya pencərənin kənarındə, əllərində iri bir fincanda kofe olaraq təsvir edirlər. yalnız seçkin yazarların melonxolik əsərlərini oxuyan bu tiplərin tək mənfi xüsusiyyəti isə, dünyada kitab oxuyanın yalnızca özləri olduqlarının düşünməsidir. 18-ci əsrin Fransız kontessası kimi danışan bu tipləri anlamaq olduqca çətindir. siz anlamazsanız, onlar öz kitablarına və -var isə- pişiklərinə meyil salar, süzgün gözlərini bir anlıq sizə dikib, uzaqlaşarlar. tanımaq üçün: sadəcə "kitab" deyin və onun söylədiklərini dinləyin. eyni cümlədə 3 "intibah", 2 "franssız" və 5 indi xatırlamadığınız "post-"lu-filan bir şeylər dediysə, təbrik edirəm.

and boys, never falling love of you.

7. xəyalpərəstlər- Alice. bu tiplər öz möhtəşəm xəyal gücləri ilə ön plana çıxmaqdadır. problem ondadır ki, bu xeyal gücü bəzən şizofreniyanın başlanğıcı həddinə çata bilir. əsasən əsərlərdəki baş qəhraman yerində özlərini təsəvvvür edən bu insanlar, vaxtında müdaxilə etmədikdə işi böyüdə bilərlər. bir dəfəsində özünü Sanço Pançonun eşşəyi olaraq xəyal edən birini tanımışdım... yalnızca

özlərinə zərərləri olan bu insanları bəzi kitablardan uzaq tutmaq gərək. örnək: "Mənim Mübarizəm". 

tanımaq: gərək yoxdur. ilk cümlələrindən etibarən "mən bunu hardasa oxumuşam?." sualı beyninizdə cövlan edəcək onsuzda.

və əsla sevgilisi olmadı...

8. yalquzaq - eynəklilər. bu tiplərin mütləq eynəyi olması gərəkməz, eynək əslində beyinlərindədir. kitablara sevdikləri üçün deyil, öyrənmək üçün bağlı olan bu insanların dostları çox deyildir və bəzi məlumatlara görə, əks cinslə də çox söhbət etməzlər. kitablar təkliyi, təklik asosyallığı və asosyallıq tənhalığı çağırır...əsasən elmi kitablar oxuyan bu tiplərin ortaq özəlliyi tələbə və ya bir şəkildə bu statusa yaxın bir işdə işləyir olmalarıdır. Əslində, danışsalar olduqca maraqlı və bilgili söhbət edə bilmə qabiliyyəti olan insanların tək problemi danışmamaqlarıdır. asan tanıma: mümkün deyil. Görünməz kimidirlər. Ancaq və ancaq gözünüzün ucu ilə sadə geyimlə və mütləq qalın bir kitab oxuyarkən görə bilərsiniz. üzünüzü çevirdikdə isə... necə yox olduqları bilinmir.

hmfff, kitab qoxusu...

9. ətir sevərlər - La parfumme. istər inan, istər inanmayın sırf yeni kitab qoxusu üçün kitab alan insanlar tanıdım. yəni, bu kitabı oxumaq üçün alan insanın, o təzə kitab qoxusunu ciyərlərinə çəkib, zövq alması deyil. Kitabı sadəcə qoxlamaq üçün almasıdır. sadəcə, təzə də deyil; köhnə, nəmli, kifləmiş və s. kitab qoxularını sevən insanlar bunlar... Necəki şərab dequstatorları sadəcə iyləyərək hansı ildən və marka olduğunu deyə bilir, onlar da kitabın yaşını və hansı şəraitdə saxlanıldığını bilirlər... Tanımaq: sadəcə əlinizə təzə bir kitab alıb, başbarmağınızla vərəqləri tez-tez buraxın. tələyə düşən dovşan misalı çiyninizin üstündə başı bitəcəkdir. hazır gözləri yumulu ikən yaxalayın məncə.

hiyaaaaaaa!

10. oxuyucu- son kitab bükücü. bu tiplərin adı sadəcə "oxuyucu"dur. çünki sadəcə və sadəcə oxuyucudurlar. "Səfillər"dən tutmuş, qrip dərmanının istifadə göstərişlərinə qədər hər şeyi eyni sürət, dəqiqlik və maraqla oxuyurlar. əllərinə keçən hər kitab, kağız parçası, hətta paltar etiketi belə oxunmamış buraxılmaz. Onlar üçün oxumaq bir zövq, əyləncə deyil, samuray misalı girdikləri döyüşdür və bu döyüşdən mütləq qalib ayrılmalıdırlar.  tanımaq üçün: "oxuyucu" olduğundan şübhələndiyiniz birin yanından keçərkən əlinizdəki qəzet parçasını, kitab vərəqini və ya hər hansı çap yazılı kağızı yerə salın. 5 addım getdikdən sonra geriyə başdıqda okağız o insanın əlindəysə və böyük bir ciddiyətlə oxuyursa- təbriklər!

Təbii ki, yuxarıda yazdıqlarımın bir qismi gərçək olsa belə, çoxu zarafatdır və hər bir tip mütləq bir kitab sevərdir. sevmə və göstərmə şəkilləri bir az fərqli olsa belə. Yazının əvvəində dediyim kimi, hər birimiz bu kateqoriyalardan ən az birinə aidik.

çaoo

uşaqlıq...

girlhood etməyin seksist xəstələr!

afişadan da görə biləcəyiniz kimi  sizə 2014-ün ən yaxşılarından seçilmiş "Boyhood"(uşaqlıq) haqqında danışacam... nah danışaram! birincisi: hələ izləməmişəm və 1999-da çəkilmiş "Matrix"i daha bir saat əvvəl izləmiş olduğumdan anlaya biləcəyiniz üzrə, mən izləyənə bu uşaq deyil 19, 79 yaşında olar.

ikincisi isə: lan sizin nəyinizə bir uşağın 7 yaşından bəri 12 il ərzində çəkilən 3 saatlıq bir əntəl filmi? gedin prezarvativlərin icadından xəbərsiz insanların QİÇS kimi ağır bir xəstəlikdən çıxardıqları komediyanı izləyin, ya da "Recep İvedik5"i gözləyin.( bu yazı yazıldığı anda belə 5-incisi çıxa bilər. hər ehtimala qarşı 6-yı gözləyin siz)

Ehm, danışacağım öz uşaqlığımdır:

1. klassik televizorun içindəki balaca adamlar məndə yox idi. mən insanların yerin altından çıxdığına inanırdım. 1ci sinifdə azığ adamları haqqında oxumuşdum da. hətta mənim, atamın və anamın necə yerin altından çıxdıqlarını gördüyümə və xatırladığıma əmin idim.( indi düşünürəm də, görmək istəyə biləcəyim ən son mənzərə belə deyil lan) təbii, 2-ci sinifdə 9 sinif bialogiyasını oxudum və...

2. bir dəfə şor yediyimdə atam çox şor yesəm ağaracağımı söyləmişdi (uşaq vaxtı 18-ci əsrdə yaşasam doğulduğum andan kölə ola biləcək qədər qara idim də) və mən həmin il mütləq gündə 1 dəfə də olsa şor yemişdim...

3. kiçik bacıma çox bəla açmışam (şkafda gizlədib, şkafın qapısı arxasında dayanmaq və ya 6 aylıq ikən ağzına şor tıxmaq kimi... bu arada, mənim şor fetişim-filan var deyəsən. Tanrım, ruhum fakir!) lakin, xatırladığım biri alçanı bol-bol duza batırıb ona yedirməm... daha doğrusu, mənim etdiyim duzu alçaya batırmaq sayıla bilərdi...

4. yenə eyni kiçik bacı və mən 9 yaşımda, o, isə 6. 3 ay boyunca onu qapının arxasında gizlənərək qorxutmuşdum və həmdə hər gün... bilmirəm, eyni zarafatı hər gün etmək daha çox gerizekalılıqdı, yoxsa hər gün eyni şəkildə qorxudulmaq...

5. 2ci sinifdə Cəlil Məmmədquluzadənin əsərlər toplusunu oxuyurdum və annecik o gün heç sevmədiyim qındı (mannanın Azərbaycan versiyası canlarım) bişirmişdi... qındının ən yaxşı super kleydən belə daha yaxşı yapışdırıcı ola biləcəyinizdən xəbəriniz var idi? mənim var və o zavallı kitabın da...

6. hər bir uşağın dırnaq yemə keçmişi vardır... mən isə dırnaq deyil, dəri yeyərdim... Dırnaq demişkən, dırnaq yegəsindən (pilka rus köpəyi olmuş canlarım) istifadə etməyi 13 yaşımda atam mənə öyrətmişdi.

7. ilk eşqim heç olmadı, lakin, 13 yaşımın yazında bizə gələn qohum uşaqlarının hər biri öz sevdiyi oğlandan danışdıqda "qonşudan qalma geri" ilə mən də birini sevdiyimi demişdim və qızlar israr etmişdi. ağzımdan kimin adı çıxdı sizcə? qohumumun... ən pisi isə, o qohumumun bacısı 3 gün sonra evə zəng edib mənə qardaşınında məni sevdiyini söyləmişdi... "yerin yarılması diləyi"nin əsla gərçəkləşmədiyini öyrəndiyim gün idi...

8. şprisin içindəki o dörd ağ paneli olan şeyi çıxarıb, ondan mini kotan tiği bir şey düzəltmək istəmiş və kəskin(!) zəkam ilə bunun  üçün ügücdən istifadə etməyi seçmişdim... ilk sınağımdaca baş barmağımı az qala sümüyümə çatacaq qədər kəsmiş və səsimi belə çıxara bilmədən qanın dayanmadan axmasını izləmişdim. qəhraman kiçik bacım gəlmiş və edə bildiyi tək yaxşı iş olan "qışqırıq" ilə anama xəbər vermişdi( bütün o şor, şkaf və düz üçün sorry. qalan nə etmişəmsə, əcəb etmişəm!). 2 saat sonra barmağımda böyük bir sarğı ilə əmimqızıyla gizlənpaç oynayırdım...

9. nənənin gizli ( hər zaman eyni yerdə və eyni qabın içində) turşu anbarından əmi qızı ilə turşu oğurlamaq. ən əsası, bunu birimizin nənənin başını qatarkən, digərinin oğurlaması şəklində etmək. lan 7-8 yaşında dünyanın ən klassik soyğun taktikasını etmişik be!

10. olub ola biləcək bütün iyrəncliklər! soxulcanlarla oynamaq, parçanı isladıb divara dırmağan qarışqaların üstlərinə qoyaraq onları yaxalamaq və ölməsi üçün suya salmaq. (suyun içində 2 həftə yaşaya bilərmişlər anasını satayım. qarışqa qarışqa deyil, terminator!), ən iyrənc qoxulu bitkilərin arasında gizlənmək və yenə ən iyrənc qoxulu bitkilərin içini oymaq sürəti ilə "əməliyyat" etmək...

uşaq vaxtı gördüyüm ən möhtəşəm şey isə "qarışqa toyu" idi. siz heç qarışqa toyu görmüsüz? yüzminlərlə, milyonlarla qarışqadan ibarət bir dəniz və o dənizin ortasında daşıdıqları dəyərli 2-3 sürfə... insana özünü çox kiçik və yalnız hiss etdirən bir andır.

nə isə, əminəm sizin uşaqlığınız daha bərbad keçmişdir.

hər kəs mənim kimi möhtəşəm olamaz canımmm...

elə belə olsa, əlinizə bir qələm alın və yazmağa başlayın. çünki o xatirələri itirəcəksiniz. eyni ilə uşaqlığınızı itirdiyiniz kimi...

əmin ol, o, uşaq qalmaq istərdi...

be happy  ジャミラ

Copy-Paste

təqlid, kopyalama, eyniləşmə və istədiyiniz hər sifət...

 Fərqli olmaq çətin, məsuliyyətli, sıxıcı və tənha olmağa səbəbiyyət verməkdir. İlk öncə, Disneyin bizə öyrətdiklərini gözdən keçirək: hər insan fərqlidir, özünəməxsusdur və möhtəşəmdir... Təbiət ana əsla bir üzgəci qüsurlu olan balığı sağ qoymaz.

facebook fonemenlerinin anası Disney...

bəzi insanlar anadangəlmə fərqlidir. məsələn mamaça oturma orqanlarına vurduqda ağlamaq əvəzinə gülərlər, ya da bir başa çılpaq çıxmaq əvəzinə Ray-ban eynək və Louis Vuitton marka çanta ile gələr... oke, heç kim o qədər orginal ola bilməz. fərqlilik insanların düşüncə tərzlərində ortaya çıxar və zamanla zövqlərinə, geyimlərinə, hərəkətlərinə, danışıqlarına əks olunar.bu səbəbdəndir ki, fərqli düşünmək əvəzəinə, bir-başa fərqli davranan insanlar balqabaqdır, kududur. yənii, işi boşdur əfəndilər. nəcəki bir kududan qaş-göz çəkib əylənmək, başını kəsib kasa etmək xaricində bir zibil olmaz, o insanların da ölüyə-diriyə xeyiri dəyməz.(vaa, "nənə" mode on!) İşin ən qorxunc yani, bu fərqli davranmağa çalışan insanların kopyaçı olması. təqlidçi yəni. necə? ən məşhur klassik kitabları oxuyub, ən bilinməyən "sənət filmləri"ni izləyərək, ən "hippi" tərzi geyimlər geyinməkdir. və o danışıqları... bir cümlə içərisində həm ərəb mənşəli unudulmuş bir söz, həm beynəlmiləl ədəbi terim, həm neolagizm, həm arxaizm, həm 5 lüğəvi mənası olmayan söz, həm 3 bağlayıcı, həm bir xarici dildəki bir sözu Azərbaycan şəkilçiləri ilə və ən əası 0(sıfır) ümumiişlək söz işlətmişsə...

run, run for your life!!!

bəli, təbrik edirik. bir təqlidçi ilə qarşı-qarşıyasınız. sadəcə "sən həyatımda gördüyüm ən fərqli, ən manyak insansan" deyin və cümlənizin həzzi ilə 3-4 saniyəlik meyxoşluq halından istifadə edib, qaçın!!!

bu təqlidçilərin ən qorxunc olanı bəlkə də spesifik-xüsusi birini təqlid edəndir... Düşmən başına a dostlar! bir rəfiqəmin deyimi ilə "mənim 60 manata aldığım ətirin 12 manatlıq geydirmələrini alıb, bunu vurmaları və ucuz iy..." (yeap, kokoş və populyarist rəfiqələrim də var mənim ) Tebii ki, mənə görə 60 manatı bir ətirə vermək əsil gerizekalılıq, amma cümlənin əsas nöqtəsi bu: əslini bilən, təqliddən əziyyət çəkər. yəni, təqlid edilənin əslini, orginalını bildiyinizdə bu təqlidçilərdən əsl əziyyət çəkən yalnızca siz olarsınız və başqa insanların niyə fərqinə varmadığını anlaya bilməzsiniz.

sizə hər yer "hakuna matata" anasını satayım!

qorxuncdan daha çox, iyrənc olan isə təqlid edilən olmanız. şəxsən özüm  mükəmməl təqlidçiyəm. Tv-de gördüyüm her şeyi teqlid ede bilme potensialina sahibem. Amma menim izlediklerimi etrafimda menden başqa kimse izlemediyinden, bu o qeder de hiss olunmaz. Tebii, bir de Davamlılıq meselesi var. Yeni bir söz, mimika, hereket öyrendiyimde bunu menimle bilinene qeder tekrarlayiram. Amma kopyaçilar ele deyildirler. Sanki arxalarinca hidroaktiv teyyare qovalayirmiş kimi, teqlid etdikleri şeyleri davamlı etmez ve yeni bir şey çıxan kimi deyişdirerler. Puhaha, gelin de profesionaldan ders alın

You not me darling...

Teqlidçiler... Onlar haqqın da çox yaza bilerem, lakin dahi bir filosofun dediyi kimi "seni çöpe atacağim poşete yazık". 

 Lakin bütün bu yazıdan çıxaracağıniz ders nedir? Özünemexsus, tekraredilmez ve ferqli olmaqmı. Yox! Yazının başında deyildiyi kimi, bura Disney filmleri deyil, real heyatdır! Teqlid edin! Sizden ağıllıları, zövqlüleri, istedadlılari ve hetta içi boşları bele! Çunki yeni bir şey etmek, demek, geyinmek tehlükelidir! Varsın, o teqlid edilen xeyallarındansizi Everest dağı ile qeyri-tebii yolla qovuşdursun, kim bilecek! Ha, bir de teqlid edilenlerin ağrısı var idi, deyilmi. İlk instagrama yemek şekli qoyan ve ya ilk defe facebookdan köhne sevgilisine söz soxanlarınnneler düşündüyünü xeyal bele ede bilmirem (cidden, neler düşünürdü o manyaklar?)

  Teqlidçilerden bu qeder danışdım, danladım, söydüm...yeni, üreyimde elbette. Lakin son bir sözüm var: en möhteşem şeyi bele etseniz, sadece teqlid olduğundannsizde xoş durmayacaq. Amma tamami ile özünemexsus olan insanlar en adi bir şeyi bele ferqli ve möhteşem şekilde ede bilir. Onlari ferqli eden de budur...

Ustaddan öyrenin...

Kiss kiss ve nah!